Page 15 - Ponad słowami kl.1

O EPOCE 15

Reformacja: nowy model religijności

Nie można zrozumieć duchowych i religijnych przemian, które zaszły w epoce renesansu, jeśli
nie weźmie się pod uwagę głębokiego kryzysu Kościoła katolickiego u schyłku średniowiecza.
Powszechnym zjawiskiem był wówczas handel urzędami i godnościami kościelnymi, wielu
duchownych prowadziło wygodne życie, korzystając ze zgromadzonego bogactwa. Powo-
dowało to falę krytyki i coraz częściej odzywały się głosy wzywające do reformy tej instytucji.
Przełomowe okazało się wystąpienie niemieckiego zakonnika Marcina Lutra, który wykładał
teologię na uniwersytecie w Wittenberdze. W 1517 r. przybił on na drzwiach miejscowej katedry
pismo zawierające 95 tez przeciwko rozpowszechnionej wówczas praktyce sprzedaży przez Róża Lutra, symbol
duchownych odpustów, czyli obietnic odpuszczenia grzechów lub zwolnienia z kar czyśćco- Kościoła lute rańskiego.
wych. W ciągu kilkunastu następnych lat nauki Lutra zdobyły licznych zwolenników w krajach Czerwone serce z czarnym
środkowej i północnej Europy. W Niemczech poparła go m.in. część książąt dążących do krzyżem – znak wiary
ograniczenia władzy katolickiego cesarza. W 1534 r. pod wpływem poglądów Lutra własną w zbawienny charakter
ofiary Chrystusa – jest
doktrynę religijną sformułował działający w Genewie francuski teolog Jan Kalwin. Wkrótce kal- umieszczone w środku białej
winizm zyskał licznych wyznawców, zwłaszcza w Szwajcarii, Niderlandach, a także we Francji, róży, będącej symbolem
gdzie zwano ich hugenotami. Jednym z najbardziej znanych krwawych wydarzeń związanych radości i nadziei, które
w życiu doczesnym daje
z ówczesnymi konfliktami religijnymi była tzw. noc św. Bartłomieja w 1572 r. Z inspiracji kato- religia. Błękitne tło stanowi
lickiego króla zamordowano wtedy w całej Francji ok. pięciu tysięcy hugenotów. W Polsce lu- zapowiedź pośmiertnej
teranizm zyskał popularność zwłaszcza wśród mieszczan (często niemieckiego pochodzenia), niebiańskiej błogości.
natomiast za kalwinizmem opowiedziała się część szlachty. Od kalwinów z czasem odłączyli
się występujący przeciwko dogmatowi Trójcy Świętej antytrynitarze (łac. anti ‘przeciw’, trinitas
‘trójca’), sami nazywający się braćmi polskimi. Zwano ich też arianami od imienia potępionego
przez Kościół biskupa Ariusza (zm. 336).
Zwolennicy ruchu reformacyjnego uznawali Pismo Święte za jedyne źródło objawienia.
Ponieważ lektura Biblii stanowiła według nich podstawowy i dostępny dla każdego sposób
zbliżenia się do Boga, popierali jej tłumaczenie na języki narodowe i masowe rozpowszechnia-
nie. Odrzucali pośrednictwo kapłanów w drodze do zbawienia, kult świętych, celibat księży.
Wzywali wiernych do skromności, prostoty i pracowitości, uczciwego pomnażania majątku.
Poglądy ideologów reformacji, zwłaszcza kalwinów, wpłynęły na rozwój kapitalizmu w Europie
następnych stuleci.

Renesans w Polsce

Wiek XVI, w którym Rzeczpospolita przeżywała rozkwit gospodarczy i cywilizacyjny, często
jest nazywany złotym wiekiem kultury polskiej. Za panowania Zygmunta I Starego (1506–
1548) do kraju przybyli z Włoch liczni artyści, sprowadzeni przez królową Bonę pochodzącą
ze słynnego rodu Sforzów. Ich dziełem były m.in. krużganki z arkadami otaczające główny
dziedziniec zamkowy na Wawelu oraz kaplica Zygmuntowska stanowiąca część katedry wa-
welskiej. W tym czasie w całym kraju budowano reprezentacyjne pałace i dwory, a w miastach
powstawały patrycjuszowskie kamienice. Do najpiękniejszych budowli polskiego renesansu
należą: przebudowany Zamek Królewski na Wawelu, ratusz w Zamościu, kamieniczki w Ka-
zimierzu nad Wisłą i Brama Wyżynna w Gdańsku. Do upowszechnienia kultury, a zwłaszcza
literatury, przyczynił się rozwój drukarstwa. W miastach powstawały drukarnie publikujące
często tysiące egzemplarzy jednego tytułu. Rozwijało się szkolnictwo parafialne, powstawały
też szkoły średnie, nazywane przez humanistów gimnazjami. Od połowy XV w. okres rozkwitu
przechodziła Akademia Krakowska, której wychowankami byli najwybitniejsi polscy uczeni
tamtej epoki, m.in. Mikołaj Kopernik i Andrzej Frycz Modrzewski.